Toen ik begin van dit jaar door mijn Instagram feed scrollde, kwam ik een bericht tegen over een ‘phenologywheel’. Ik zag een foto van een cirkel die onderverdeeld was in segmenten, met daarin tekeningetjes en diverse data. ‘Wat is dit?’, dacht ik. Ik ging verder zoeken en zo kwam ik steeds meer informatie tegen over dit fenomeen, dat in het Nederlands bekend staat als ‘fenologiewiel’. En ik dacht: wat leuk, dat ga ik ook doen!
Wat is het?
Volgens Wikipedia is Fenologie ‘de studie van het verband tussen periodiek terugkerende organische natuurverschijnselen, de meteorologische omstandigheden en de tijdstippen in het jaar, en is een onderdeel van de ecologie.’
Een fenologiewiel is een dagboek of kalender in de vorm van een cirkel waarmee je eenvoudig observaties uit de natuur in je directe leefomgeving kunt vastleggen. Het wordt regelmatig gebruikt door mensen die een natuurdagboek of Nature Journal bijhouden.
Hoe ga je te werk?
Er bestaan sjablonen voor het maken van de basiscirkel, maar ik ben zelf aan de slag gegaan met passer, potlood, geodriehoek en papier.
Je kunt bijvoorbeeld een fenologiewiel maken voor een bepaalde maand, of voor een heel jaar.
Als je uitgaat van een fenologiewiel voor een maand, dan kun je daarin het volgende opnemen: de datum, het tijdstip van zonsopkomst en zonsondergang, de maanstanden, de temperatuur en het weer.
Eerste wiel
Het eerste wiel dat ik maakte, was voor de maand januari 2021, een maand van 31 dagen. Ik tekende een cirkel met behulp van mijn passer en maakte een onderverdeling in 31 gelijke segmenten. Vanuit het midden van de cirkel tekende ik een klein cirkeltje dat ik reserveerde voor een kleine afbeelding. Rond dat kleine cirkeltje tekende ik vier grotere ringen met mijn passer. Achtereenvolgens (van binnen naar buiten) heb ik daar de dagen van de maand, de tijdstippen van zonsopkomst en zonsondergang, de temperatuur, weersinformatie en de maanstanden in geschreven, dan wel getekend.
Ik maakte gebruik van een A3 vel aquarelpapier. Het wiel plaatste ik in het midden van het papier en daaromheen hield ik ruimte over om illustraties te plaatsen. Ik koos ervoor om tekeningetjes te maken van dieren en planten die ik in januari heb gezien, maar ook een tekening van een kasteel in de mist, dat ik zag tijdens een wandeling die we in die maand gemaakt hebben. Ik hou me dus niet heel strikt aan de regel dat het een natuurobservatie moet zijn, hoewel het niet zozeer om het kasteel ging maar meer om de mist die eromheen hing.
Hoe hou je het bij?
Het is best een klus om zo’n fenologiewiel op te zetten en te voorzien van alle data. Ik dacht eerst dat ik het elke dag bij zou werken, maar in de praktijk bleek dat toch anders te gaan. Zo heb ik de informatie over de zon en maan en de dagen van de maand al gelijk ingevuld toen ik de cirkels maakte, want die informatie staat tenslotte al vast. Het noteren van de temperaturen en de weersomstandigheden deed ik dagelijks in een apart schrijfblokje en rond de helft van de maand zette ik die gegevens in mijn wiel. Datzelfde deed ik aan het einde van de maand. De tekeningetjes langs de randen maakte ik wanneer ik daar zin en tijd voor had. Zo voltooide ik mijn eerste wiel ergens begin februari.
Waarom doe ik dit eigenlijk?
Nou, op de eerste plaats wilde ik het gewoon eens een keer proberen. De voorbeelden die ik gezien had van andere nature journalers vond ik zo leuk en inspirerend dat ik zelf ook een wiel wilde maken. Ik stond er verder niet zo bij stil wat het nut ervan was behalve dat ik zelf lekker ermee bezig was. Nu ik er een gemaakt heb en terugkijk op het proces kan ik inderdaad zeggen dat ik het een leuke bezigheid vind. Ik hou van tekenen en schilderen en ik laat me daarvoor graag inspireren door de natuur. Die twee elementen komen mooi samen in het maken van een wiel.
Zon en maan
Op de tweede plaats vind ik het interessant om de maanstanden en de tijdstippen van zonsopkomst en –ondergang te registreren. Ik vraag me soms af wat de invloed van de maan is op het leven op aarde. Dat de maan invloed heeft op de getijdenwerking, die eb en vloed in zee veroorzaakt, is duidelijk.
Of de maan ook invloed heeft op het leven van planten wil ik binnenkort uitzoeken als ik tuinplantjes ga opkweken. Dat heb ik al eens eerder geprobeerd aan de hand van een maankalender, maar door tijdsgebrek is daar toen niet veel van terecht gekomen. Met mijn wiel bij de hand kan ik aan de hand van de maanstand besluiten of het een goede dag is om te zaaien of dat ik beter even kan wachten. Achteraf kan ik dan bekijken hoe de plant zich ontwikkelt en of de maanstand op het moment van zaaien wellicht van invloed is geweest.
De tijdstippen van zonsopkomst en zonsondergang vind ik leuk om te weten en om ze te vergelijken met bijvoorbeeld die van een maand later. Zo fijn om te zien dat de dagen lengen in het voorjaar als je zoals ik een grote liefhebber van de lente bent!
Weersomstandigheden
Op de derde plaats is het leuk om terug te kunnen kijken op de weersomstandigheden gedurende de maand. Leuk toch om de afwisseling te zien van zon, regen, bewolking, storm of mist en de verschillen in dagelijkse temperaturen maar ook om straks de weersomstandigheden van de maanden onderling te kunnen vergelijken als ik meerdere maandwielen gemaakt heb.
Wat mij betreft daarom redenen genoeg om door te gaan met het fenologiewiel van de volgende maand, februari. Een korte maand. Ik ben inmiddels al tot de helft gekomen, dus dat schiet lekker op! Ik hoop natuurlijk het hele jaar rond te maken, maar mezelf kennende durf ik daar mijn hand niet voor in het vuur te steken.
Zoals ik eerder al schreef, kun je er ook voor kiezen om een wiel te maken voor een heel jaar. Je verdeelt de segmenten dan niet in dagen, maar in maanden en je plaatst dan bijvoorbeeld in elk segment een afbeelding van dieren of planten die je in die maand gezien hebt.
Zelf aan de slag
Ben je zelf op zoek naar voorbeelden van fenologiewielen? Zoek eens via Instagram op de hashtag #phenologywheel. Mocht je zelf ermee aan de slag gaan, veel plezier en ik zie graag je foto’s op Instagram met de hashtag #fenologiewiel! Als je het leuk vindt, kun je me taggen (@pixelsinhetgroen), zodat ik je bericht kan delen.
Lees mijn blogartikel als je meer wilt weten over Nature Journaling.
En nog een tip: er bestaat een leuke Facebook groep van Nederlandse Nature Journalers waar je lid van kunt worden: Nature Journaling Nederland.
fenologiewiel januari 2021